Rond het uitkomen van onze vorige nieuwsbrief is de Handreiking Burgerberaden uitgekomen. Dit biedt een mooi overzicht, maar is wat ons betreft niet helemaal volledig. We nemen je mee in onze overwegingen!
Aanleiding
Hoewel burgerberaden al langere tijd bestaan, ook in Nederland, is het duidelijk dat deze met een opmars bezig zijn. Om burgerbetrokkenheid te versterken, willen steeds meer gemeenten met een burgerberaad aan de slag. Ook de rijksoverheid is bezig met het Nationaal Burgerberaad Klimaat. Daarom hebben Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) en het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) samen een pilot burgerfora gestart. Op deze manier wilden zij van elkaar leren en kennis opdoen over verschillende vormen van burgerberaden bij elkaar brengen.
De handreiking in het kort
De Handreiking Burgerberaden is geschreven op basis van de pilot burgerfora van VNG en BZK. Aan deze pilot deden de volgende gemeenten mee: Heemstede, Helmond, Leiden, Nijmegen, Roosendaal, Texel, Zoetermeer en Zwolle. Nu een deel van de beraden uit deze pilot is afgerond, zijn de lessen bij elkaar gezet. Wat hebben de burgerberaden uit de pilot burgerberaden aan kennis over opgeleverd?
Goede leidraad
De handreiking biedt een mooi overzicht van alle fases en aspecten die langskomen als je een burgerberaad organiseert. Het staat dan ook vol met nuttige informatie en tips voor gemeenten of andere overheden die een burgerberaad willen organiseren. Mooi is ook dat er veel aandacht is voor de verschillende keuzes die je kunt maken tijdens het proces en wat daarvan de consequenties zijn.
Weinig variatie
Wat wel opvalt, is dat de burgerberaden in de pilot redelijk vergelijkbaar zijn in hun opzet. Ook Petra Paulides van de VNG concludeerde tijdens de presentatie dat de gekozen burgerberaden vrij ‘eenvormig’ waren. Dat is jammer, want er zijn natuurlijk nog meer mogelijkheden!
Het doel van een burgerberaad
Eén van de onderwerpen de ontbreken in de handreiking is de vraag: waarom organiseer je een burgerberaad? Wat wil je ermee bereiken? Wij onderscheiden hierbij twee mogelijke hoofddoelen, die voor elk beraad natuurlijk anders uitpakken. Dit zijn:
- Het maken van beleid of ophalen van concrete beleidsinput;
- Het versterken van de gemeenschap en werken aan herstel van vertrouwen.
Het één sluit het ander niet uit. Maar afhankelijk van waar het accent op licht maak je andere keuzes voor het proces. In de handreiking lijkt het tweede doel helaas niet aan de orde te komen. Terwijl het doel invloed heeft op de keuzes die je maakt.
Aandachtspunten vanuit G1000
Het is niet de bedoeling hier een volledig addendum te maken op de handreiking met de wat ons betreft ontbrekende mogelijkheden. Toch wil ik er een aantal keuzes uitlichten die wij – heel bewust – anders maken.
Vraagstelling en kaders
In de Handreiking wordt geadviseerd in de vraagstelling zo precies mogelijk weer te geven waar de besluitvormer uiteindelijk een beslissing over zal nemen. Dit wordt gecombineerd met concrete kaders wanneer een voorstel overgenomen wordt. Als je uitgaat van het eerste doel (input voor beleid), is dit een logische redenering. Wanneer je een burgerberaad wilt inzetten voor het herstel van vertrouwen en om de samenleving te activeren, is een andere insteek passender.
Als je de samenleving wilt activeren, kun je beter een brede vraag stellen. Dit geeft de deelnemers van het beraad volop de ruimte om hierbinnen zélf te bepalen wat zij belangrijk vinden. Dit werken zij vervolgens uit in voorstellen. Zonder kaders vooraf, maar mét duidelijkheid over de rol van de gemeente. Deelnemers krijgen hierdoor veel meer het gevoel dat ze zélf aan het roer zitten, dat de politiek écht geïnteresseerd is in hun ervaringen en in wat voor hen belangrijk is. Er komen op die manier ook vaak voorstellen uit waar groepjes deelnemers zelf mee verder gaan.
Gespreksbegeleiders
In de handreiking wordt heel terecht gewezen op de spanning die er zit op het begeleiden van de gesprekken in de groepen en het creëren van eigenaarschap: het gevoel dat je als deelnemers samen verantwoordelijk bent. Hoe meer je immers regelt en faciliteert voor de groep, hoe meer de deelnemers het gevoel krijgen dat de organisatie verantwoordelijk is voor het proces. En niet zíj.
De gespreksbegeleiders hebben in een burgerberaad van G1000 een wat kleinere rol, vanuit een coachende houding. Daarvoor is een duidelijk proces en heldere spelregels cruciaal.
Ik vind het elke keer weer leuk om te zien hoe er soms dan tóch iemand (te) lang aan het woord is in een groepje of probeert anderen te overtuigen. Er ontstaat dan iets van onrust in de groep, terwijl niemand er nog iets van durft te zeggen. Vaak pakt iemand dan de spelregels op en gaat daar een beetje mee spelen. Dan is er altijd wel iemand die zegt: “oh ja, die spelregels. Houden we ons daar nog aan?” En zo heeft de groep samen het “probleem” opgelost. Wat álle deelnemers sterker maakt voor het vervolg van het traject!
Betrekken samenleving
In de handreiking is in een apart hoofdstuk aandacht voor het betrekken van het zogeheten “maxi-publiek”. Dat zijn de overige inwoners, de groep mensen die niet zelf meedoen aan het burgerberaad.
Alleen: de samenleving bestaat uit meer dan enkel inwoners en overheid. Dat betekent dat voorstellen van het burgerberaad óók consequenties kunnen hebben voor andere partijen in de samenleving. Bovendien helpt het ontzettend als ook (maatschappelijke) organisaties en bedrijven gaan meehelpen bij het realiseren van de uitkomsten van het burgerberaad. Het is dan handig om deze partijen uitdrukkelijk mee te nemen in het proces. En dat kan heel goed, op verschillende manieren!
Ten eerste door in de voorbereiding hen al te betrekken en op de hoogte te brengen van de komst van het beraad. Bijvoorbeeld door interactieve sessies te organiseren. Dit zorgt altijd voor meer vertrouwen in en betrokkenheid bij het komende burgerberaad.
Daarnaast zijn wij ook voorstander van wat wij noemen “het hele systeem in de zaal”. Dat betekent dat wat ons betreft niet alleen ingelote inwoners meedoen, maar ook werkgevers en ambtenaren en politici. Niemand vindt het immers leuk om afspraken “opgelegd” te krijgen. Zo maak je als hele samenleving keuzes voor de toekomst en ga je er ook echt samen mee aan de slag. Van wat gaan ‘zij’ er aan doen naar wat gaan ‘wij’ er aan doen? Ook dit vraagt natuurlijk goede spelregels. Het overgrote deel van de deelnemers zijn bijvoorbeeld nog steeds gelote burgers.
Ook kunnen partijen zich in sommige gevallen aansluiten als “partner van het burgerberaad”. Dat betekent dat ook zij beloven om mee te helpen bij de uitvoering van het burgerakkoord. Bij de G1000Wonen in Zaanstreek-Waterland hadden bijvoorbeeld 29 partijen uit de regio zich op deze manier aangesloten bij het burgerberaad. Een gigantische vergroting van de uitvoeringskracht voor de resultaten.
Gedegen, maar niet volledig
Concluderend kan ik zeggen dat de handreiking een grondig overzicht biedt van het hele proces dat doorlopen wordt wanneer je als overheid besluit een burgerberaad te organiseren. Met heel veel goede aandachtspunten en suggesties. Maar dus ook met een aantal belangrijke hiaten en beperkingen. Als overheid heb je méér mogelijkheden bij het organiseren van een burgerberaad dan deze handreiking laat zien.
Neem dus vooral contact op als je meer wilt weten.